در سال 1379 گروه ریاضی انتشارات مدرسه کتابی به نام «فرهنگ ریاضیات» منتشر کرد که فصل نخست آن با عنوان «ریاضیات، واژه شناسی، فلسفه ی تاریخ، کاربردها و سرگذشت ریاضیات نظری» به قلم پرویز شهریاری است. این مقاله در 53 صفحه است که همه خوانندگان علاقه مند را به خواندن آن دعوت می کنم. در این جا بعضی از نکته های اساسی این مقاله را می آوریم.

واژه ریاضیات به جای واژه ی «ماته ماتیکه» گذاشته شده که خود از «ماته ما» به معنای دانش و دانایی آمده است.

غالبا واژه ی ریاضیات را برگرفته از واژه ریاضت دانسته اند، چرا که ریاضت تنها به معنای «پرهیزکاری بدنی» نیست، بلکه «در خود فرورفتن»، «فهمیدن» و «رسیدن به رازها» را هم می رساند. دیدگاه های دیگری هم وجود دارند. بسیاری از زبان شناسان با بخشهای زبان شناختی خود نتیجه می گیرند: «ماته ما» همان واژه پارسی «مزدا» است که همان معنای واژه یونانی را دارد: «دانا» و «آگاه».

دیگاه سوم معتقد است، واژه «ریاضی» از واژه پارسی «راز» به معنای «اندازه گرفتن» آمده است. این واژه «راز» هنوز در واژه های «تراز» و «ترازو» با حفظ معنای خود باقی مانده است. در واژه «ترازو»، «ترا» به معنای «این سو و آن سو» و «راز» به معنای اندازه گیری است. پسوند «او» بسیاری جاها در زبان فارسی به معنای «بسیار» به کار رفته است. به این ترتیب، «ترازو» یعنی «اندازه گیری و مقایسه ی بسیار». در ضمن واژه ی «مر» در زبان پارسی (که واژه های «شمر» و «شمردن» وجود دارد.) به معنای شمردن و محاسبه کردن با دست است. به این ترتیب، اینان به جای واژه ریاضیات، واژه ی «راز و مر» را پیشنهاد می کنند که درست به معنای «اندازه گرفتن و شمردن» است و اگر ریاضیات را دانش رابطه های کمیتی و شکلهای فضایی بدانیم، واژه «راز و مر» می تواند به تنهایی درست باشد.

اگر واژه «ریاضیات» را (که نه در ترکیب زیباست و نه به روشنی معرف یکی از دانشهاست)، برگرفته از واژه ریاضت فرض کنیم، می تواند اثری منفی در علاقه مندان به این دانش بگذارد، زیرا همگان «ریاضت» را به معنای «سختی کشیدن»، «در انزوا فرورفتن» و «فشار بیش از اندازه به خود» می دانند که با ماهیت دانش ریاضی سازگاری ندارد. ولی این تغییر شبیه تغییری است که برخی برای واژه جبر می آورند و آن را به معنای «زور» و «فشار» می دانند، در حالی که خوارزمی واژه ی «جبر» را به معنای «جبران کردن» گرفته است. چرا که به تعبیر خوارزمی و به زبان امروزی می توان مقدار منفی را از یک طرف معادله به یک طرف دیگر معادله برد تا مقداری مثبت شود(جبران شود). در مصراع سعدی «که جبر خاطر مسکین بلا بگرداند»، واژه «جبر» درست به همین معنای جبران کردن به کار رفته است.

جدا از این بحث که «ماته ما» از واژه ی «مزدا» گرفته شده یا ریاضیات از واژه ی «راز» آمده است، به نظر می رسد که اگر قرار باشد واژه ی پارسی به جای «ریاضیات» انتخاب شود، بهترین پیشنهاد همان واژه ی «راز و مر» باشد که هم زیباست و هم از نظر معنا با واژه ی «ریاضیات» سازگار است.